27 februari 2019

Wat voorafging:

Veel Parkinsonpatiënten blijken al jaren voor de officiële diagnose geplaagd te worden door maag-darm problemen zoals pijn en constipatie. Zo ook ik. Met de vraag: “Zou het mogelijk zijn om de vicieuze cirkel die Parkinson heet juist in maag en darmen te doorbreken?” ging ik in deel 1 van ‘Een Parkinsoniaans maag-darm kanaal’ op onderzoek uit bij de maag-lever-darm arts. In deel 2 bezoek ik een wetenschapper, Prof. dr. Aletta Kraneveld. Zij is hoogleraar Farmacologie aan de Universiteit Utrecht en wil als wetenschapper bijdragen aan de kwaliteit van leven van mensen met een chronische ziekte. Zij is daarbij in het bijzonder geïnteresseerd in de rol van de inwoners van onze darmen op ons immuunsysteem en de gezondheid van ons brein.

Darmen als spiegel van het brein

“Er is steeds meer bekend over het belang van een goede darmgezondheid voor het functioneren van het brein”, begint Kraneveld. “Uit studies in het laboratorium – bijvoorbeeld in de petrischaal of in proefdieren – blijkt dat er een relatie is tussen de samenstelling van darmbacterieën en het voorkomen van aandoeningen zoals bijvoorbeeld autisme, Alzheimer, depressie en de ziekte van Parkinson” (1, 2).

Al ruim voor het interview, wekt de onderzoeksgroep van prof. dr. Aletta Kraneveld mijn interesse met hun onderzoek naar dieetinterventies in muizen met Parkinson (3, 4).  De muizen kregen Parkinson door het toedienen van de gifstof rotenon. Rotenon is een pesticide waarvan bekend is dat het de kans op Parkinson verhoogt (5).

De muizen, die rotenon toegediend kregen, vertoonden niet alleen motorische symptomen maar er traden er ook veranderingen op in hun darmen. De samenstelling van hun darmbacteriën veranderde, ze vertoonden symptomen van een lekkende darm en hadden hogere ontstekingswaarden dan gezonde muizen.

Vervolgens bekeken de onderzoekers of een dieet de zieke muizen beter zou kunnen maken. De muizen kregen naast prebiotische vezels – die de groei van bepaalde darmbacteriën bevorderen – ook voorloper- en hulpstoffen voor de aanmaak van fosfolipiden voorgeschoteld. Fosfolipiden zijn belangrijke bouwstenen voor onze neuronen. Als de Parkinson muizen dit dieet verorberden, verminderden niet alleen hun motorische klachten maar nam ook de ontsteking in hun darmen af.

De vraag die hoop biedt is dan ook:

Kunnen we met dieetinterventies de symptomen of zelfs het verloop van de ziekte van Parkinson beïnvloeden? 

Prof. dr. Aletta Kraneveld

Van proefdier naar mens

Kraneveld en haar collega’s staan voor de uitdaging om resultaten uit het proefdiermodel te vertalen naar de mens. En dat is zo eenvoudig nog niet. Kraneveld: “De precieze link met de darm is nog onbekend. Er zijn weliswaar sterke associaties tussen de samenstelling van de darmflora en het voorkomen van hersenziekten zoals de ziekte van Parkinson, maar we weten nog niet of de verbanden ook oorzakelijk zijn. Daar is nog veel onderzoek voor nodig”.

Een andere complicerende factor is dat ‘de Ziekte van Parkinson’ niet bestaat. Er bestaan diverse subtypen van de ziekte die anders kunnen reageren op dezelfde behandeling. De manier waarop we op dit moment onderzoeken of een nieuw medicijn werkt, helpt hier volgens Kraneveld niet aan mee: “In gerandomiseerde dubbel blinde klinische studies wordt naar gemiddelden gekeken van grote groepen patiënten. De behandeling wordt vergeleken met een placebo, een middel zonder werkzame bestanddelen. Als je iedereen op een hoop gooit, blijkt er vaak helemaal geen effect van de behandeling te zijn en op dit moment wordt dan de hele studie in de prullenbak gegooid, terwijl het best zo kan zijn dat een beperkte groep van de patiënten wel baat hebben gehad bij de behandeling. Dat is eeuwig zonde”.

Zonder sluitende bewijzen, blijft de neuroloog toch vooral teruggrijpen op levodopa dat sinds 1967 geldt als de heilige graal in het bestrijden van de symptomen van Parkinson (6). Maar levodopa heeft vooral effect op de motorische effecten van Parkinson, niet op andere klachten zoals die in het maag-darm kanaal.

Leefstijlinterventies als medicijn

Kraneveld ziet een uitweg: “Dat er weinig bewezen is, wil niet zeggen dat je niets kunt doen! Als mens met een diagnose kun je ook zelf experimenteren met leefstijlinterventies”. Zo wordt er binnenkort een grootschalige studie opgestart dat “Mijn eigen onderzoek” heet. Het project verbindt de behoefte van patiënten aan regie met een methode waar wetenschappelijke conclusies uit getrokken kunnen worden.

In dit onderzoek worden 500 mensen met chronische vermoeidheid en een darmprobleem geworven. Het onderzoek start met het meten van ontstekingswaarden in hun speeksel, bloed en poep. Vervolgens kiezen de deelnemers een dieetinterventie, zoals een preparaat dat de gezondheid van de darmen verbetert of probiotica (micro-organismen zoals bacteriën of gisten waarvan we aannemen dat ze de darmgezondheid verbeteren). Na 8 weken neemt het onderzoeksteam de ontstekingswaarden en klachten opnieuw onder de loep. Dan kijken ze of er – behalve over de individuen – ook iets gezegd kan worden over de effecten voor bepaalde groepen.

Ook de artsen van de toekomst stomen zich alvast klaar voor leefstijlinterventies. Kraneveld: “Het zijn de studenten zelf die zich afvragen waarom ze in hun opleiding nooit iets horen over de rol van voeding en leefstijl”. De Stichting Student en Voeding heeft dit opgepakt met het organiseren van extra-curriculaire cursussen (buiten het reguliere onderwijs om) en daagt toekomstige artsen uit om voeding en leefstijl weer terug te brengen als medicijn in de spreekkamer.

Human immune fitness

Kraneveld zou niets liever doen dan een ‘human immune fitness lab’ optuigen. Het is haar ultieme droom: “Het menselijk lichaam is een geïntegreerd geheel met de omgeving en hierin speelt ons afweersysteem een belangrijke rol. Op dit moment zijn wetenschap en zorg nog te veel opgesplitst in hokjes. We moeten veel meer systeemdenken, zeker bij complexe ziekten zoals de Ziekte van Parkinson. In een human immune fitness lab zou de veerkracht van ons immuunsysteem vanuit vele invalshoeken bekeken kunnen worden.”

Patiënten krijgen wat Kraneveld betreft ook een belangrijke plaats in dit lab. Zij kunnen volgens haar de allerbeste vragen stellen aan wetenschap en zorg: “Neem nou brandwonden. De aanname van specialisten is dat optimaal herstel van de huid de kwaliteit van leven van patiënten zou vergroten. Maar als je het aan patiënten zelf vraagt, is het hun allereerste prioriteit om van de jeuk af te komen!”

Ondertussen in het ziekenhuis

Patiënten met de ziekte van Parkinson merken nog niet veel van de droom van Kraneveld. Een bezoek aan het ziekenhuis staat vooralsnog in het teken van de klachten en passende medicatie. Belangrijk, maar ook eenzijdig. Dieetinterventies zijn niet zonder meer onderwerp van gesprek. En ik vind persoonlijk dat dat wél zou moeten. Niet alleen in de spreekkamer van de arts van de toekomst. Ook nu al.

Mij geeft de aanpak van Mijn eigen onderzoek hoop op een persoonlijkere gezondheidszorg waar de patiënt het heft meer in handen heeft dan nu het geval is. Want vergis je niet. Mensen willen nu eenmaal ook zélf iets doen om hun gevoel van controle in een onzekere situatie te vergroten. De meeste van mijn medepatiënten voeren ook nu al hun eigen experiment uit. En ikzelf ben door een dieetexperiment alvast van mijn maagpijn afgekomen. Er worden op dit moment alleen geen wetenschappelijke conclusies uit dit soort dappere zelfzorgpogingen getrokken.

Als mensen toch experimenten doen met ongewisse uitkomst, dat kunnen ze dat volgens mij beter doen volgens een wetenschappelijke methode. Op die manier kunnen zelfgekozen experimenten bijdragen aan de gezondheid van generaties na ons.

En nu jij …

Wat zou bij jou als Parkinsonpatiënt jouw kwaliteit van leven vergroten?
Welke vraag wordt er in het ziekenhuis niet gesteld die wel gesteld zou moeten worden?
Waar zouden wetenschap en zorg wat jou betreft als eerste aandacht aan moeten besteden?
Laat het weten in de comments of stuur een mail naar sparks@verbeeldingskr8.nl.

Sparks  

Bronnen 

(1) Bienenstock, J., Kunze, W. , Forsythe, P. (2015). Microbiotica and the gut-brain axis. Nutrition Reviews, Volume 73, Issue suppl_1, 1, Pages 28–31. Retrieved from https://doi.org/10.1093/nutrit/nuv019.

(2) Dinan, T.G., Cyran, J.F. (2017). Gut instincts: microbiota as a key regulator of brain development, ageing and neurodegeneration. The Journal of Physiology, Volume 595, Issue2, Pages 489-503. Retrieved from https://doi.org/10.1113/JP273106

(3) Paula Pérez Pardo. Targeting the Gut-Brain axis in Parkinson’s disease. (2017). [THESIS]. Retrieved from https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/354242/Perez_Pardo.pdf?sequence=1&isAllowed=y 

(4) Perez-Pardo, P., Kliest, T., Dodya, H.B., Broersen, L.M., Garssen, J., Keshavarzian, A., Kraneveld, A.D. (2017). The gut-brain axis in Parkinson’s disease: Possibilities for food-based therapies. European Journal of Pharmacology, 817, (pp. 86-95). Retrieved from https://doi.org/10.1016/j.ejphar.2017.05.042

(5) Cao, F,. Souders, C.L. II, Perez-Rodriguez, V., Martyniuk, C.J. (2019). Elucidating Conserved Transcriptional Networks Underlying Pesticide Exposure and Parkinson’s Disease: A Focus on Chemicals of Epidemiological Relevance. Frontiers in Genetics, 9: 701. Retrieved from https://doi.org/10.3389/fgene.2018.00701

(6) Hornykiewicz, O. (2010). A brief history of levodopa. Journal of Neurology, 257(Suppl 2): 249. Retrieved from https://doi.org/10.1007/s00415-010-5741-y