Deze blogpost is de eerste uit een serie blogposts over de relatie tussen de ziekte van Parkinson en de blootstelling aan pesticiden. Met deze blogposts wil ik opkomen voor de belangen van mensen die in de toekomst een neurodegeneratieve ziekte zoals Parkinson gaan krijgen omdat zij gevoelig zijn voor nadelige effecten van bepaalde pesticiden.
8 oktober 2019
De ziekte van Parkinson als ‘man-made disease’
Deel I: De voorbeschouwingen
Toen ik de diagnose ziekte van Parkinson kreeg, moest ik vanzelfsprekend een traantje laten. Toen ik me realiseerde dat ik op mijn 24e twee jaar bij een pesticide sproeiende tuinder had gewoond – en vervolgens nog eens vier jaar aan de overkant van het voormalige plaats delict – waren die tranen op een of andere manier nog een stuk heviger. Apart. Ik denk dat dat komt omdat ik me ineens realiseerde dat de dingen wellicht anders hadden kunnen lopen.
Bewijzen dat neurodegeneratieve ziekten zoals Parkinson deels door de mens worden veroorzaakt, stapelen zich al jaren op (e.g. Mostafalou, 2012; Gunnarsson, 2019). Een snelle blik op de wereldwijde verdeling van de 6,1 miljoen mensen met Parkinson in 2016 laat zien dat Parkinson juist vaker voorkomt in de geïndustrialiseerde delen van de wereld. Daarnaast neemt de ziekte snel toe. En de snelle toename kan niet worden verklaard door de toenemende vergrijzing alleen (GBD 2016 Parkinson’s Disease Collaborators, 2018).
De ziekte van Parkinson ontwikkelt zich in vele jaren. Op dit moment wordt de ziekte pas gediagnosticeerd als het al aardig mis is in onze basale ganglia, de dirigent van onze hersenen. Men denkt dat Parkinson getriggerd wordt door een externe factor. Denk daarbij aan een virale infectie of gifstoffen uit onze leefomgeving (Johnson, 2018).
Industrialisatie – en de bijbehorende vervuiling van ons milieu door b.v. pesticiden – verhoogt de kans op het winnen van de Parkinson bingo. Bij mensen die beroepsmatig (lees langdurig en in relatief hoge concentraties) worden blootgesteld aan pesticiden is die hogere kans minimaal 50% (Gunnarsson, 2019). Om invoelbaar te maken wat die 50% betekent, moet je je voorstellen dat voor elke twee mensen die Parkinson krijgt er 1 extra bijkomt die geen Parkinson had hoeven krijgen als hij of zij niet beroepsmatig was blootgesteld aan bepaalde pesticiden.
Pesticiden zijn chemicaliën die giftig zijn voor ‘ongedierte’. Met ‘ongedierte’ wordt elk dier, insect of plant bedoeld die schadelijk wordt geacht voor de huidige landbouwpraktijken en het oogsten van gewassen. Pesticiden zijn gericht op verschillende soorten ‘ongedierte’, zoals insecten (insecticide), onkruid (herbicide) en schimmels (fungicide).
Gebruik van pesticiden in Nederland en Europa
Volgens het CBS werd er in Nederland in 2016 op 710.000 ha landbouwgrond pesticiden gebruikt. Dat is 1/3 van het totale oppervlakte voor de land- en tuinbouw. De koplopers zijn mancozeb (gebruikt op 168000 ha), glyfosaat (gebruikt op 156000 ha) en diquatdibromide (met een aanzienlijke toename tussen 2012 en 2016 van 86000 ha naar 112 612 ha). De laatste is trouwens inmiddels verboden. Al deze getallen zeggen natuurlijk nog niks over hoeveel kg er dan is gebruikt is en het wil ook niet zeggen dat de meest gebruikte stof de meest schadelijke is. Sommige stoffen zijn in lagere concentratie actiever/schadelijker dan andere in een hogere concentratie, sommige mengsels van stoffen zijn giftiger dan de afzonderlijke bestanddelen, etc. Het is ingewikkeld …
In Eurostat valt terug te lezen dat er in de EU in 2017 185 miljoen kilogram pesticiden zijn verkocht. Van een aantal lidstaten zijn de cijfers trouwens niet bekend. Helaas vallen de data van Eurostat en het CBS niet met elkaar te vergelijken omdat ze beiden een andere meeteenheid hanteren.
AL VERDWALEND DE ROUTE UITSTIPPELEN
Jullie vragen je vast af hoe ik dat aan wil gaan pakken, het opkomen voor de belangen van de mensen die in de toekomst een neurodegeneratieve ziekte zoals Parkinson gaan krijgen door voorkombare risico’s? Daar ben ik vanzelfsprekend nog niet helemaal uit, maar ik heb gelukkig aansluiting gevonden bij een groepje binnen de Parkinson Vereniging die zich – elk met hun eigen talent – sterk wil maken om als eerste stap het wetenschappelijke bewijs over de relatie tussen Parkinson en in Nederland gebruikte middelen boven tafel te krijgen. Ik heb daarbij de glyfosate files onder mijn hoede (waarover later meer).
Inmiddels ben ik al een paar weken naar hartelust aan het grasduinen in wetenschappelijke artikelen, politieke stukken, procedures voor het testen op toxiciteit en geweldige initiatieven voor innovaties in de landbouw. En ik krijg – vanzelfsprekend – alleen maar meer vragen. Maar de mogelijke routes tekenen zich ook langzaam uit. Ik zie er momenteel drie:
Fundamental change occurs when we start seeing from the whole and sense what is happening from within a situation | Peter Senge
Natuurlijk hebben de ontwerpers van pesticiden nooit gewild dat pesticiden (voor het gemak geframed als ‘gewasbescherming’) ongewenste bijwerkingen zouden hebben. Maar inmiddels weten we dat het massale spuiten van pesticiden nu al vrijwel onuitwisbare sporen na laat. Pesticiden houden zich niet aan kadastergrenzen en vierkante lapjes grond. Ze duiken op in aangrenzende percelen (Silva, 2019), oppervlaktewater en voedsel (Gonçalves, 2019; Carles, 2019; Bai, 2016), bijen en er zijn transgenerationele effecten aangetoond (om de manier waarop we onze gewassen verbouwen te heroverwegen. Want of je er nou Parkinson van krijgt of niet:
- Het lijkt niet meer dan logisch dat we op een meer overkoepelende manier moeten leren nadenken over de manier waarop we onze eigen leefomgeving vervuilen.
- Het lijkt niet meer dan logisch dat we het gebruik van pesticiden aan banden moeten leggen.
- Het lijkt niet meer dan logisch dat sommige pesticiden met onmiddellijke ingang verboden zouden moet worden.
Maar het zonder al te veel weerstand voor elkaar krijgen van dat wat logisch is, is vanzelfsprekend een stuk gemakkelijker als er alternatieven zijn die rekening houden met ieders belang. Hoe zorg je voor een win-win situatie?
Ik denk daarbij aan twee parallelle wegen:
- Stimuleer (discussies over) duurzame innovaties in de landbouw
Stimuleer maatregelen ter bevordering van diversiteit in gewasbescherming en het behoud van biodiversiteit. Help boeren (ook financiëel) bij de overgang naar een duurzame manier van voedselvoorziening die niet via een achterdeurtje bezig is om aan onze gezondheid te knagen. Daarmee beschermen we boeren ook tegen zichzelf. In de uitzending van Zembla van 16 september 2019 was het behoorlijk schrijnend om te zien dat een wijnboer die Parkinson als beroepsziekte had toch doorging met spuiten omdat hij geen alternatief voor zijn broodwinning wist. - Zet mooie initiatieven in het zonnetje
In Nederland haalden onlangs twee van dit soort initiatieven het nieuws:- Een boer die zijn varkensboerderij heeft omgebouwd tot steurkwekerij en op een verantwoorde manier vis is gaan kweken.
- Een voedselbos met de naam Ketelbroek waar geëxperimenteerd wordt met wat de landbouw van de toekomst zou kunnen zijn. De Stichting Voedselbosbouw wil de komende vijf jaar minimaal 150 hectare voedselbos aanleggen op landbouwgronden in Nederland ten behoeve van een duurzame, bedrijfsmatige voedselproductie in de komende decennia.
We should not think about replacing glyphosate with a new, less harmful synthetic molecule, we must change the type of agriculture and introduce new agricultural techniques to better manage unwanted herbs | Toretta, 2018
Omdat ik, als ik een zieke patiënt zie, nooit meer kan bewijzen waar hij 10, 20 of 30 jaar geleden aan is blootgesteld, wil ik dat er bij toelating goed onderzoek wordt gedaan. We moeten zeker weten dat het veilig is | Professor dr. Teus van der Laar in de Zembla aflevering van 19 september 2019.
In deze route begeef ik me in het strijdtoneel om te kijken hoe mijn cirkel van invloed er daar uit ziet. Een belangrijke stap in deze route is het stellen van vragen aan het Ctgb, het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden in Nederland. Ik ben o.a. benieuwd of en zo ja, hoe Europa de (neuro)toxiciteit van pesticide(mengsels) op dit moment beoordeelt (Arcuri, 2019; EFSA Panel on Plant Protection Products and their residues, 2017).
Een andere stap is het focussen op pesticiden met relatief sterk epidemiologisch/wetenschappelijk bewijs voor neurotoxiciteit. Als ik er een steentje aan kan bijdragen om deze pesticiden verboden te krijgen, dan realiseer ik me heel goed dat dat een schijnoverwinning kan zijn. Er komen nieuwe pesticiden voor in de plaats en we moeten maar hopen dat die minder schadelijk zijn.
There is a too great a discrepancy between the opinions of the various scientific institutions, mainly because of their different economic and social interests. The controversy and the debate are expected to continue. It is certain, however, that the population and the environment must be better protected, especially through the endorsement of new rules and limitations regarding the chemical in question. It is the duty of the institutions to place the “precautionary principle” before economic interests, namely the protection of citizens and the environment from exposure to a substance whose side effects are not yet known | Toretta, 2018
Naast een wetenschappelijke, economische, politieke en regulatoire kant heeft de discussie over de blootstelling aan pesticiden en het effect op onze gezondheid ook een morele kant. Of dat zou deze m.i. althans moeten hebben.
Denk dan aan vragen zoals:
- Als je goede reden hebt om aan te nemen dat een pesticide toekomstige generaties negatief zal beïnvloeden, wat doe je dan?
De meest gebruikte onkruidbestrijder op de wereld – glyfosaat – (Benbrook, 2016) heeft geen effect op blootgestelde ratten maar wel op hun (achter)kleinkinderen, terwijl deze zelf nooit zijn blootgesteld (Kubsad, 2019). Toen ik dit las, bedacht ik dat het dus theoretisch ook zo kan zijn dat je de Parkinson bingokaart vol krijgt omdat je voorouders aan een gifstof blootgesteld zijn geweest die inmiddels verboden is. Het artikel van Kabasenche, 2014 over ‘transgenerational environmental justice’ bij het gebruik van DDT, gaat over de dilemma’s die dat met zich meebrengt.
We now have good reason to believe, based on the evidence discussed above, that the use of DDT will impose burdens on individuals in the next two or four generations, at least, while the current generation enjoys the benefits of its use. Consideration of intergenerational justice invites us to examine how our practices and activities will impose burdens (and benefits) on those who will inhabit the world 50 or 100 or 500 years from now | Kabasenche, 2014
MIJN VOORBESCHOUWING
We zullen waarschijnlijk nooit met 100% zekerheid kunnen zeggen dat een bepaald pesticide Parkinson veroorzaakt. Dat is veel te lineair gedacht. Parkinson is een complexe ziekte en er zijn veel meer variabelen die een rol spelen in het winnen van de Parkinson bingo. Sterker nog, er zijn vele ziekten van Parkinson (Stecher, 2019). De aanwijzingen dat het makkelijker is om een van de mogelijke Parkinson bingo’s te winnen als je blootgesteld bent aan bepaalde pesticiden, zijn echter wel boven elke twijfel verheven. Op dit moment vergroten we simpelweg de kans dat iemand Parkinson krijgt. En als hij of zij het pesticide vakje niet op zijn/haar bingokaart aan had hoeven kruisen, had de balans zomaar anders kunnen uitvallen.
Het goede nieuws is dat we het hebben over een aanpasbare risicofactor. We kunnen proberen te voorkomen dat een bepaalde groep mensen – die niet eens weet dat ze kwetsbaar is – in de toekomst ‘bingo’ moet roepen. Hoe geweldig zou dat zijn!
Want Repelsteeltje had gelijk:
WIL JE OOK MEEDENKEN?
Als je na het lezen van deze post gedachten hebt over mooie routes om te volgen en goede vragen om te stellen, laat je dan wat van je weten?
Alvast bedankt en wordt vervolgd …..
Sparks